Wat gaan de VVD en de PvdA met het ontslagrecht doen?

14 september 2012  door Maarten van Gelderen

Nu VVD en PvdA tot elkaar veroordeeld lijken te zijn en naar verwachting niet zonder elkaar een kabinet kunnen vormen, dient zich de vraag aan wat dit voor het ontslagrecht gaat betekenen. De eerdere plannen om het ontslagrecht aanzienlijk te versoepelen zoals afgesproken tussen VVD, CDA, GroenLinks, D66 en de ChristenUnie kunnen vrijwel zeker niet ongewijzigd in wetgeving worden omgezet.

Deze plannen gingen, kort samengevat, uit van het opheffen van de zogenaamde preventieve ontslagtoets (rechterlijke goedkeuring voorafgaand aan het ontslag), het afschaffen van ontslagvergoedingen (en deze vervangen door een werk-naar-werk budget ter grootte van een weeksalaris per gewerkt dienstjaar) en het verplichten van werkgevers om de eerste zes maanden van de WW te betalen. Ook zou de ontslagroute via het UWV Werkbedrijf afgeschaft worden.

Ontslagplannen Kunduz-coalitie worden steeds minder gesteund

Dat deze plannen bij de gemiddelde werknemer niet met gejuich werden ontvangen mag duidelijk zijn, maar in de weken voor de verkiezingen kwamen ook steeds meer werkgevers(organisaties) terug van hun aanvankelijke enthousiasme. Een uitwerking van de plannen in een zogenaamde hoofdlijnennotitie liet namelijk zien dat de totale ontslagkosten voor werkgevend Nederland helemaal niet minder worden, maar slechts verschuiven van het betalen van ontslagvergoedingen naar het financieren van een groot deel van de WW-uitkeringen. Sterker nog, de bedenkers van de ontslagplannen moesten in de uitwerking van de plannen toegeven dat met name kleinere werkgevers die tot nu toe vaak gebruik maken van de goedkope UWV-route in de nieuwe situatie waarschijnlijk met hogere ontslagkosten geconfronteerd worden.

Inmiddels is er een nieuwe politieke situatie ontstaan waarbij twee partijen met een totaal andere visie op het ontslagrecht min of meer gedwongen worden om met elkaar samen te werken. Laten we eens kijken van de verkiezingsprogramma’s van beide partijen over het ontslagrecht zeggen.

VVD wil ontslagbescherming en WW versoberen

De VVD vindt de afspraken die zij eerder in het kader van het Kunduz-akkoord maakte niet ver genoeg gaan. De partij is weliswaar nog steeds voorstander van het afschaffen van de huidige kantonrechtersformule en het minimaliseren van ontslagvergoedingen, maar vindt niet langer dat werkgevers de eerste zes maanden van de WW moeten betalen.

Ook wil de VVD de WW-duur verkorten en moet het volgens deze partij mogelijk worden om werknemers vijf jaar lang tijdelijke contracten aan te bieden (dat is nu drie jaar). Het feit dat de Kunduz-partners in de uitwerking van de ontslagplannen nog lieten optekenen dat “de voorgestelde hervormingen van WW en het ontslagrecht sterk met elkaar samenhangen en één geheel vormen” is voor de VVD kennelijk geen beletsel om toch vrijelijk aan cherry picking te doen.

PvdA wil kantonrechtersformule en ontslagbescherming intact laten

Hoe anders kijkt de PvdA tegen het ontslagrecht aan. De partij die geen deel uitmaakte van de Kunduz-coalitie, stelt de handhaving van de huidige preventieve ontslagtoets voorop. Ook de kantonrechtersformule blijft bij Samsom c.s. overeind met de aantekening dat deze formule wat hen betreft moet worden afgetopt op 75.000 euro. De WW-duur en hoogte blijven onveranderd en de eerste zes maanden van deze uitkering moeten door de werkgever opgebracht worden.

Hoewel de beide partijen dus diametraal tegenover elkaar lijken te staan, zijn er toch nog enkele overeenkomsten te vinden in de beide programma’s. Zo willen beide partijen de ontslagroute via het UWV afschaffen en vinden zowel de liberalen als de sociaaldemocraten dat de al dan niet gedecimeerde ontslagvergoeding (grotendeels) aangewend moet worden in het kader van een zogenaamd werk-naar-werk budget.

Water bij ontslagwijn?

Het valt niet te verwachten dat VVD en PvdA een belangrijk thema als het ontslagrecht buiten een regeerakkoord houden of afspreken dat op dit punt alles bij het oude blijft. Dat zou ingaan tegen de wil van beide partijen (en overigens ook andere politieke partijen) om in het ontslagrecht een aantal wezenlijke wijzigingen door te voeren. Maar welke?

Er lijkt vrij snel overeenstemming bereikt te kunnen worden over het feit dat de rechtsongelijkheid in het huidige systeem (bij ontslag via kantonrechter meestal wel een ontslagvergoeding, bij ontslag via het UWV Werkbedrijf in feite geen ontslagvergoeding) moet worden opgeheven. Beide partijen hebben zich uitgesproken voor het opheffen van de UWV route. Maar zo simpel is dit nog niet. Alles draait om het cruciale punt van het al dan niet afschaffen van de preventieve ontslagtoets. Zou de UWV route afgeschaft worden zonder de preventieve ontslagtoets te laten vervallen, dan zal dit voor werkgevers een flinke tegenslag zijn.

Immers, de goedkope ontslagroute verdwijnt en voortaan moet voor alle ontslagen een gang naar de “dure” kantonrechter worden gemaakt (of partijen moeten in overleg afspraken maken over een ontslag met wederzijds goedvinden). Het ligt niet voor de hand dat de VVD hiermee zal instemmen. In plaats van de gewenste versoepeling van het ontslagrecht zou de partij hiermee het tegenovergestelde bereiken.

Andersom zal Samsom het principiële punt van de preventieve ontslagtoets naar verwachting niet prijsgeven. Deze toets is in de afgelopen tientallen jaren toch hét basisprincipe van het Nederlandse ontslagrecht. De partij die het begrip arbeid in haar naam voert en nauwe banden met de vakbonden heeft, zal aan haar achterban niet uit kunnen leggen waarom zij instemt met een systeemwijziging die in de praktijk neer zou komen op een aanmerkelijke verslechtering van de rechtspositie en bescherming van werknemers.

PvdA zal naar verwachting niet instemmen met afschaffen van preventieve ontslagtoets

Een patstelling dus? Misschien. Maar vanuit de gedachte dat VVD en PvdA min of meer gedwongen zijn om over dit thema afspraken te maken, waag ik een gokje op de in mijn ogen meest realistische uitkomst. De PvdA zal niet instemmen met het afschaffen van de preventieve ontslagtoets. Dit ligt té gevoelig en raakt een van de kernwaarden van deze partij. Wel zal de VVD in ruil voor het handhaven van de preventieve ontslagtoets eisen dat de ontslagvergoeding fors verlaagd wordt om daarmee de ontslagkosten voor werkgevers flink te beperken. De resterende vergoeding zal door de ontslagen werknemer als een werk-naar-werk budget moeten worden aangewend. De kantonrechter zal enkel nog een andere of hogere ontslagvergoeding mogen toewijzen als er sprake is van onzorgvuldig of onredelijk handelen van de werkgever. De ontslagroute via het UWV Werkbedrijf wordt afgeschaft.

Tot zover mijn glazen bol. We zullen moeten afwachten in hoeverre het ontslagrecht zich daadwerkelijk in deze richting gaat begeven. Als dat inderdaad het geval zou zijn voorzie ik overigens nog grote praktische problemen rondom het door beide partijen gewenste werk-naar-werk budget. Het is naar mijn mening politiek en maatschappelijk moeilijk te verkopen dat werknemers de naar verwachting toch al flink teruggesnoeide ontslagvergoeding niet mogen aanwenden op een wijze die zij zelf wensen.

Juist in deze economisch moeilijke tijden waarin de overheid haar eigen schulden moet zien terug te brengen en van haar burgers min of meer hetzelfde verwacht, zou een ontslagen werknemer zijn ontslagvergoeding niet meer mogen aanwenden als aanvulling op zijn WW-uitkering, ter compensatie van zijn pensioenbreuk of als aflossing van zijn hypotheekschuld?

Rutte en Samsom hebben nog heel wat te bespreken.