Studiekosten: wel of niet terugbetalen?

25 augustus 2008  door Wouter Van Gelderen

Bij de beëindiging van een dienstverband ontstaat er nogal eens onenigheid over de vraag of bepaalde studiekosten wel of niet terugbetaald moeten worden door de werknemer in kwestie. Hoewel er geen expliciete bepaling over studiekosten in de wet is opgenomen, heeft de Hoge Raad al in 1983 bepaald dat een werkgever studiekosten alleen mag terugvorderen onder strikte voorwaarden.

De belangrijkste voorwaarde is dat het terugvorderen van studiekosten schriftelijk moet zijn overeengekomen. Een werknemer moet er dus bewust voor hebben getekend, zodat hij of zij op voorhand de nadelige consequenties hiervan kan overzien.

Daarnaast moet er een periode moet worden afgesproken waarbinnen studiekosten kunnen worden teruggevorderd, als er een einde komt aan de arbeidsovereenkomst. Binnen deze periode moeten de terug te vorderen studiekosten evenredig afnemen.

Zo kan worden overeengekomen dat een werkgever studiekosten alleen mag verrekenen als de werknemer binnen twee jaar na het volgen van een opleiding de organisatie verlaat. Elke maand neemt het terug te vorderen bedrag dan met 1/24e af. Na deze periode kan de werknemer ontslag nemen, zonder dat er studiekosten verrekend kunnen worden.

De voor de hand liggende reden voor werkgevers om een studiekostenbeding overeen te komen, is om werknemers aan de organisatie te binden en te profiteren van de investering in de studiekosten. Doorgaans wordt dan ook alleen afgesproken dat studiekosten teruggevorderd kunnen worden als de werknemer zelf ontslag neemt.

Het is daarentegen ook toegestaan in een studiekostenregeling op te nemen dat studiekosten teruggevorderd kunnen worden als de arbeidsovereenkomst op een andere manier eindigt door het toedoen van de werknemer zelf. Een werkgever kan dus ook studiekosten terugvorderen na een ontslagprocedure waarin is gebleken dat de werknemer aantoonbaar onvoldoende functioneerde.

Ondanks een duidelijke formulering van een studiekostenregeling, mag een werkgever niet altijd studiekosten terugvorderen. In sommige gevallen zou dat zeer onredelijk kunnen uitpakken. Zo oordeelde de kantonrechter te Enschede in maart van dit jaar dat het niet redelijk is om studiekosten terug te vorderen van een werknemer na het niet verlengen van een contract voor bepaalde tijd. Opvallend daarbij was dat in de studiekostenregeling expliciet was overeengekomen dat studiekosten ook konden worden teruggevorderd als het contract voor bepaalde tijd om welke reden dan ook niet zou worden verlengd.

De kantonrechter vergeleek het contract voor bepaalde tijd met een proefperiode. Volgens deze rechter moet de werkgever de gemaakte studiekosten voor eigen rekening nemen als hij besluit het contract niet te verlengen. Kennelijk heeft de werkgever dan een verkeerde inschatting gemaakt van de capaciteiten van de werknemer. In dat geval zou het volgens de rechter niet redelijk zijn als de werkgever deze studiekosten terug eist.

Zowel voor werknemer als voor werkgever is het dus belangrijk om nog eens goed naar de inhoud van een studiekostenregeling te kijken, zeker op het moment als de arbeidsovereenkomst dreigt te eindigen. Hoewel een studiekostenbeding in het algemeen gewoon geldt, kan een werkgever onder bepaalde omstandigheden toch niet verlangen dat de werknemer (een deel van) de studiekosten terugbetaald.