Einde van ambtenarenrecht is in zicht

6 mei 2010  door Maarten van Gelderen

De recente plannen van D66 en CDA om tot een wetsvoorstel te komen om de ontslagregels van ‘normale' werknemers ook van toepassing te laten zijn op ambtenaren zijn eigenlijk niets nieuws. De politieke discussie over de afschaffing van het ambtenarenrecht is al jaren oud. Zou het er nu dan eindelijk echt van komen?

Afschaffing ambtenarenrecht al in 2005 uitgebreid onderzocht

Al in 2005 is er op verzoek van het toenmalige kabinet onderzoek gedaan naar de wenselijkheid en effecten van het ‘normaliseren van de rechtspositie van overheidspersoneel’. In dit zogenaamde interdepartementale onderzoek werd in de inleiding al verwezen naar het feit dat de arbeidsvoorwaarden en de rechtspositie van ambtenaren en werknemers in het bedrijfsleven in de voorafgaande jaren steeds meer naar elkaar toegroeien.

De onderzoekers vroegen zich destijds al af of het geen tijd werd om ook de laatste stap te zetten en de rechtspositie van ambtenaren en gewone werknemers helemaal gelijk te trekken.

Voordelen van afschaffing ambtenarenrecht

Hoewel D66 en CDA met name benadrukken dat het afschaffen van de bijzondere positie van ambtenaren tot een aanzienlijke kostenreductie kan leiden, wezen de onderzoekers in 2005 op tal van andere voordelen:

•  Voor alle werknemers in Nederland gaat één rechtssysteem gelden.
• Alle werknemers in Nederland worden gelijk behandeld.
• Het arbeidsrecht in Nederland wordt overzichtelijker en transparanter.
• De arbeidsmobiliteit tussen overheidswerknemers en werknemers in het bedrijfsleven zal verbeteren.
• De regeldruk vermindert.
• Overheidswerknemers worden meer betrokken bij de vaststelling van hun eigen arbeidsvoorwaarden.

Zijn er ook nog nadelen te noemen aan de afschaffing van het ambtenarenrecht? Natuurlijk. Om te beginnen zal een dergelijk grote operatie (tijdelijk) tot lastige overgangsregelingen leiden en onzekerheid bij (ambtenaren) oproepen. Verder wordt door tegenstanders vaak het argument van ontslag wegens politieke willekeur aangehaald. Een ambtenaar zou (beter) beschermd moeten zijn tegen een politiek getint ontslag en zou zich kritisch tegenover bestuurders moeten kunnen uitlaten. Dat is op zich juist, maar het ontslagrecht zoals dit geldt voor gewone werknemers zou deze bescherming evenzeer kunnen bieden.

Gewone ontslagrecht biedt voldoende waarborgen tegen politiek getint ontslag

Zo geldt ook voor gewone werknemers dat een onafhankelijke ontslaginstantie (de kantonrechter of het UWV Werkbedrijf) overtuigd moet raken van de juistheid en rechtvaardigheid van de door de werkgever aangevoerde ontslagreden, voordat daadwerkelijk kan worden overgegaan tot ontslag. Volgens de eerder aangehaalde onderzoekers biedt het civiele ontslagrecht voldoende waarborgen tegen eventuele politiek willekeurige beslissingen.

De eventuele nadelen lijken dus niet op te wegen tegen de voordelen. Bovendien zijn er nog twee belangrijke argumenten om het speciale ambtenarenrecht af te schaffen.

Ontslagprocedures in ambtenarenrecht duren vaak veel te lang

Elke werknemer, of dat nu een ambtenaar is of niet, zou bij een dreigend ontslag binnen afzienbare termijn moeten weten waar hij of zij aan toe is. Niemand is ermee gebaat dat een ontslagprocedure zich jarenlang kan voortslepen en als een soort zwaard van Damocles boven het hoofd blijft hangen. Dit laatste is nu bij ambtenaren juist vaak wel het geval. Een ontslagprocedure van een ambtenaar is geen zaak van maanden, maar vaak van jaren. Het civiele ontslagrecht dat voor gewone werknemers geldt, geeft in het algemeen binnen twee tot drie maanden duidelijkheid over de rechtsgeldigheid van het ontslag. In dit verband lijkt er voor ambtenaren ook wel wat te winnen in het geval de gewone ontslagregels ook voor hen gaan gelden.

Ambtenaar kan met ontslagvergoeding beter gestimuleerd worden andere baan te accepteren

Tot slot is er ook een belangrijk verschil in ‘prikkel’ in beide ontslagsystemen. Een werknemer in het bedrijfsleven zal na zijn ontslag automatisch geprikkeld worden om zo snel mogelijk weer aan de slag te gaan. Zijn WW-uitkering is in het algemeen maximaal 70% van zijn laatstverdiende inkomen en heeft slechts een beperkte duur. Bovendien, hoe eerder hij een nieuwe baan accepteert, hoe meer hij overhoudt van een eventuele ontslagvergoeding.

Bij ambtenaren geldt een systeem dat precies andersom werkt. Ambtenaren krijgen in het algemeen bij ontslag geen ontslagvergoeding mee, maar kunnen meestal wel aanspraak maken op een hogere en langere werkloosheidsuitkering. Bovenop de WW kent het ambtenarenrecht zogenaamde bovenwettelijke uitkeringen. De ontslagen ambtenaar heeft er – financieel gezien – belang bij om zolang mogelijk gebruik te maken van de bovenwettelijke uitkering. Door ambtenaren geen bovenwettelijke uitkeringen meer toe te kennen, maar hen ook in aanmerking te laten komen voor een ontslagvergoeding, zal de stimulans toenemen om sneller een andere baan te accepteren.

Achterhoedegevecht

De tegenstanders van de afschaffing van het ambtenarenrecht voeren een achterhoedegevecht. Het is niet langer de vraag of, maar wanneer het ambtenarenrecht wordt afgeschaft. Er lijkt een overtuigende meerderheid in de Tweede Kamer te zijn die de door D66 en CDA gewenste moderniseringsslag toejuichen. Het einde van de bijzondere ambtenarenstatus lijkt in zicht. Toch hoeven ook ambtenaren hier bepaald niet rouwig om te zijn.