Regeerakkoord: ontslagrecht gaat flink op de schop

29 oktober 2012  door Maarten van Gelderen

Het regeerakkoord van VVD en PvdA is uitgelopen op een onverwacht en waterig compromis op het punt van het ontslagrecht. Tot een heldere en principiële keuze over het handhaven of afschaffen van de preventieve ontslagtoets is het niet gekomen. Deze preventieve toets wordt namelijk niet afschaft, maar ook niet helemaal in stand gelaten. Hierdoor dreigt een nieuw en nog complexer ontslagstelsel in het leven geroepen te worden.

De belangrijkste wijzigingen in het ontslagrecht zijn als volgt samen te vatten:

1. Van ontslagvergunning naar ontslagadvies
Een werkgever die in de toekomst een werknemer wil ontslaan moet het UWV om een ontslagadvies vragen. De alternatieve route, de ontbindingsprocedure via de kantonrechter, is alleen nog mogelijk bij een opzegverbod (denk aan een zieke werknemer) of als het gaat om de tussentijdse beëindiging van een arbeidsovereenkomst voor bepaalde tijd.

In tegenstelling tot de huidige situatie kan een werkgever bij een negatief advies van het UWV toch overgaan tot het opzeggen van de arbeidsovereenkomst. De werknemer heeft in dat geval wel de mogelijkheid om de rechter te vragen om het ontslag ongedaan te maken of de werkgever te veroordelen een ontslagvergoeding te betalen.

2. Rechter toetst in feite alleen nog achteraf
De kantonrechter kan, behalve bij opzegverboden en tussentijdse beëindigingen van tijdelijke contracten, door een werknemer alleen nog achteraf worden ingeschakeld als de werkgever het dienstverband heeft opgezegd.

Als de werkgever een positief ontslagadvies van het UWV gekregen heeft, zal de rechter alleen nog maar een ontslagvergoeding mogen vaststellen als hij het ontslag onterecht vindt of als het ontslag in hoofdzaak aan de werkgever te verwijten valt. Er is geen mogelijkheid van hoger beroep.

3. Kantonrechtersformule verdwijnt, ontslagvergoeding fors lager
Een werknemer heeft in principe alleen nog recht op een ontslagvergoeding als hij onterecht ontslagen wordt of als het ontslag hoofdzakelijk aan de werkgever te verwijten valt. De werknemer zal om voor een ontslagvergoeding in aanmerking te komen wel zelf de gang naar de rechter moeten maken nadat de werkgever het dienstverband heeft opgezegd.

De kantonrechtersformule komt te vervallen. Als de rechter aan de werknemer een ontslagvergoeding toekent zal deze vergoeding maximaal een half maandsalaris per gewerkt dienstjaar bedragen met een bovengrens van 75.000 euro bruto.

4. Ontslagen werknemer krijgt recht op transitiebudget
Bij onvrijwillig ontslag of bij het niet verlengen van een tijdelijk contract van minstens een jaar is de werkgever aan de werknemer een transitiebudget verschuldigd. Dit budget bedraagt een kwart maandsalaris per gewerkt dienstjaar met een maximum van vier maandsalarissen.

Het is de bedoeling dat de werknemer dit transitiebudget gaat gebruiken voor (om)scholing of het inschakelen van een outplacementbureau.

5. WW-uitkering wordt korter en lager
De duur van de WW-uitkering wordt beperkt tot maximaal 24 maanden (dat is nu 38 maanden). De eerste 12 maanden bedraagt de WW een nader te bepalen percentage (70%) van het laatstverdiende loon, de 12 daaropvolgende maanden wordt de uitkering verlaagd tot bijstandsniveau.

Wat betekenen deze plannen voor de praktijk als deze plannen daadwerkelijk in wetgeving worden omgezet?

Met ontslag bedreigde werknemer krijgt het (nog) moeilijker

De met ontslag bedreigde werknemer krijgt het (nog) moeilijker. Waar nu een ontslagvergoeding al geen vanzelfsprekendheid is, wordt dat in de nieuwe situatie nog veel onzekerder. Zeker bij bedrijfseconomische ontslagen zal een ontslagvergoeding eerder uitzondering dan regel worden. En als er al aanleiding is voor een ontslagvergoeding zal deze vrijwel altijd een stuk lager zijn dan de vergoeding op basis van de huidige kantonrechtersformule.

Hoewel werkgevers op het eerste gezicht tevreden zullen zijn met de lagere afvloeiingskosten in het nieuwe ontslagrecht, zullen zij het bij niet-bedrijfseconomische ontslagen (disfunctioneren, vertrouwensbreuk, verschil van inzicht etc.) wel eens een stuk lastiger kunnen krijgen dan nu het geval is. Het UWV hanteert voor dit soort ontslagen vrij strikte toetsingscriteria. Met andere woorden: een werkgever moet over een stevig dossier beschikken en dat blijkt in de praktijk vaak niet het geval. In de nieuwe systematiek zou dit tot een negatief ontslagadvies van het UWV kunnen leiden.

Politiek haalt smeerolie uit ontslagsysteem

Bovendien valt te verwachten dat werknemers, gelet op de versobering van ontslagvergoedingen en WW, steviger en vaker verweer zullen voeren als ontslag dreigt. Kon de huidige kantonrechtersformule nog als “de smeerolie” van het ontslagrecht worden aangeduid, het magere transitiebudget in de nieuwe systematiek is dit bepaald niet.

Ook zullen veel werknemers niet zitten te wachten op het geïntroduceerde transitiebudget. Dit (om)scholingsbudget komt beschikbaar op het moment dat het in feite al te laat is, namelijk op het moment dat de werknemer al ontslagen is. Ik voorzie dat werknemers en werkgevers in veel gevallen zullen proberen om dit budget contractueel om te zetten in een (beperkte) ontslagvergoeding.

Het nieuwe ontslagrecht lijkt door de sterk uiteenlopende visie van VVD en PvdA uitgelopen te zijn op een complex politiek compromis. Waar werknemer en werkgever op dit moment weten dat een ontslagprocedure bij de kantonrechter leidt tot een definitief eindoordeel, zal het in het nieuwe systeem vaak voorkomen dat eerst het UWV zich over een ontslagzaak mag buigen en daarna, op verzoek van de werknemer, de kantonrechter ook nog eens een uitspraak mag doen. Hier zitten werkgevers noch werknemers op te wachten.

Of het nieuwe ontslagrecht daadwerkelijk gaat bijdragen aan de doelstelling van de regeringspartijen, namelijk het bekorten van de route van werk naar werk, valt sterk te betwijfelen. Het ontslagrecht zal er bepaald niet eenvoudiger op worden en zal er naar verwachting toe leiden dat de verhouding tussen werkgever en werknemer bij een dreigend ontslag (nog verder) op scherp komt te staan.