Afspiegelingsbeginsel: wat is het en hoe werkt het?
Het afspiegelingsbeginsel is een wettelijk voorgeschreven selectiemethode die jouw werkgever moet toepassen om te bepalen wie er om bedrijfseconomische redenen ontslagen mag worden. Deze selectiemethode hoeft alleen toegepast te worden als je werkzaam bent in een zogenaamde uitwisselbare functie.
Dit moet je weten over het afspiegelingsbeginsel:
Hoe werkt het afspiegelingsbeginsel?
Het afspiegelingsbeginsel is een selectiesysteem waarbij bedrijfseconomische ontslagen zoveel mogelijk gelijkmatig over 5 leeftijdsgroepen worden verdeeld. De bedoeling ervan is om de leeftijdsopbouw van het personeelsbestand in een onderneming voor en na de bedrijfseconomische ontslagen zoveel mogelijk gelijk te houden.
Om af te kunnen spiegelen moeten alle werknemers in een uitwisselbare functie in de volgende 5 leeftijdsgroepen worden onderverdeeld:
- van 15 tot en met 24 jaar
- van 25 tot en met 34 jaar
- van 35 tot en met 44 jaar
- van 45 tot en met 54 jaar
- van 55 jaar en ouder
De ontslagen moeten zoveel mogelijk over de leeftijdscategorieën worden verdeeld in de verhouding van de bestaande personeelsopbouw. Binnen elke leeftijdscategorie geldt vervolgens de regel last in, first out (de werknemer met het kortste dienstverband moet als eerste ontslagen worden).
- Heb je recht op meer vergoeding? Controleer het in één minuut en bereken je transitievergoeding
Voorbeeld afspiegelingsbeginsel
Binnen een onderneming zijn 4 account managers werkzaam. 2 van hen (A en B) vallen in de leeftijdsgroep van 25 tot en met 34 jaar. De andere 2 (C en D) vallen in de leeftijdsgroep van 35 tot en met 44 jaar. In het kader van een reorganisatie besluit de werkgever om de functie account manager met de helft in te krimpen.
Omdat het afspiegelingsbeginsel probeert om de leeftijdsopbouw van het personeelsbestand voor en na het ontslag zoveel mogelijk gelijk te houden, moet in dit voorbeeld uit elke leeftijdsgroep een account manager ontslagen worden. De werknemer met het kortste dienstverband moet dan voor ontslag worden voorgedragen.
A is 3 jaar in dienst, B 5 jaar, C 12 jaar en D 14 jaar. Dat betekent dat werknemer A en C voor ontslag moeten worden voorgedragen. Ondanks het feit dat B dus korter dan C in dienst is, mag B blijven (net als D).
Laat je vaststellingsovereenkomst controleren
Er kan een hoop misgaan bij het opstellen van een vaststellingsovereenkomst (VSO). Laat hem daarom altijd controleren door een juridisch specialist.
In 95% van de gevallen moet de VSO aangepast worden.
Wat is een uitwisselbare functie?
Bij een uitwisselbare functie gaat het om meerdere werknemers die (vrijwel) dezelfde functie uitoefenen. Als er binnen een onderneming bijvoorbeeld 3 account managers werkzaam zijn, dan is er sprake van een uitwisselbare functie.
Volgens de officiële wettelijke definitie is er sprake van een uitwisselbare functie als het gaat om functies:
- die vergelijkbaar zijn op de inhoud, de vereiste kennis, vaardigheden en competenties en
- die gelijkwaardig zijn qua niveau en beloning
Als je niet werkzaam bent in een uitwisselbare functie, dan heb je automatisch een unieke functie. Een unieke functie wordt dus door slechts 1 persoon vervult. Als een werkgever in het kader van een reorganisatie een unieke functie wil laten vervallen, hoeft hij dus niet af te spiegelen.
- Benieuwd of jouw ontslag rechtsgeldig is? Doe dan in twee minuten een juridische controle met de Ontslagchecker!
Voorbeeld niet-uitwisselbare functies
Marieke en Els werken als collega bij hetzelfde architectenbureau. Marieke is directiesecretaresse en Els werkt als secretaresse op de afdeling planning. Op deze afdeling werken nog twee andere secretaresses die hetzelfde werk doen als Els. De functies van Marieke en Els zijn niet uitwisselbaar. Een directiesecretaresse zal in het algemeen namelijk meer verantwoordelijkheden hebben dan een afdelingssecretaresse. Ook zal het salaris van de directiesecretaresse in het algemeen hoger zijn.
Dit zijn de 6 uitzonderingen op het afspiegelingsbeginsel
Op het afspiegelingsbeginsel zijn een aantal uitzonderingen. In deze gevallen hoeft het afspiegelingsbeginsel dus niet toegepast te worden:
- Een complete categorie uitwisselbare functies komt te vervallen. Stel dat een onderneming besluit om een bepaalde functiegroep in zijn geheel op te heffen. Er hoeft dan niet afgespiegeld te worden, alle werknemers van deze functiegroep worden dan boventallig.
- De werknemer die volgens het afspiegelingsbeginsel voor ontslag zou moeten worden voorgedragen is bij een opdrachtgever gedetacheerd en deze opdrachtgever wil de werknemer niet laten gaan.
- Een werknemer heeft zulke bijzondere kennis of bekwaamheden dat hij voor de onderneming onmisbaar is.
- Er is een CAO van toepassing en in die CAO is geregeld dat niet het afspiegelingsbeginsel, maar een andere selectiemethode bij ontslag moet worden toegepast.
- Een werknemer met een arbeidsbeperking kan voor het afspiegelingsbeginsel buiten beschouwing worden gelaten.
- Als er sprake is van een werknemer met een persoonsgebonden loonkostensubsidie hoeft het afspiegelingsbeginsel niet te worden toegepast als deze subsidie eindigt.
Met name de uitzonderingen 3 tot en met 6 komen in de praktijk maar zelden voor. Als een werkgever op juiste gronden een beroep kan doen op uitzondering 2, 3, 5 of 6, dan mag de betreffende werknemer in dienst blijven en moet de werknemer die volgens het afspiegelingsbeginsel de volgende op de lijst is, ontslagen worden.
Wat kan ik doen als mijn werkgever het afspiegelingsbeginsel niet (goed) toepast?
Het is soms lastig om als werknemer na te kunnen gaan of jouw werkgever het afspiegelingsbeginsel correct heeft toegepast. Daarvoor moet je namelijk minimaal weten wanneer jouw collega’s met dezelfde functie in dienst getreden zijn en wat hun leeftijden zijn.
Als blijkt dat jouw werkgever het afspiegelingsbeginsel niet goed toepast, dan is de kans groot dat jij helemaal niet ontslagen mag worden. Als jouw werkgever toch blijft aandringen op ontslag, zal hij waarschijnlijk een goede financiële regeling met je moeten treffen.
Leg jouw situatie gerust eens aan mij voor
Word je zelf geconfronteerd met een verbetertraject of ontslag wegens disfunctioneren? En wil je van een expert van Van Gelderen Arbeidsrechtadvocaten horen of jouw rechten wel worden gerespecteerd? Bel me gerust en ik kan je waarschijnlijk binnen enkele minuten antwoord geven op de belangrijkste vragen rondom jouw situatie.
Advocaat arbeidsrecht
Veelgestelde vragen over het afspiegelingsbeginsel
Een wettelijk verplichte selectiemethode die een werkgever moet toepassen bij een bedrijfseconomisch ontslag. De werkgever mag slechts in een aantal uitzonderlijke gevallen van dit beginsel afwijken.
Bij elke vorm van bedrijfseconomisch ontslag moet de werkgever het afspiegelingsbeginsel toepassen als hij werknemers wil ontslaan die werkzaam zijn in een uitwisselbare functie.
Omdat het afspiegelingsbeginsel probeert om de personeelsopbouw qua leeftijd voor en na het bedrijfseconomisch ontslag zo gelijk mogelijk te houden. Als er in de onderneming dus relatief veel jonge werknemers zijn, dan zorgt het afspiegelingsbeginsel ervoor dat dit na het ontslag nog steeds het geval is.
Bij last in, first out is er geen sprake van leeftijdsgroepen. De werknemer (met een uitwisselbare functie) met het kortste dienstverband, moet als eerste ontslagen worden. Bij het afspiegelingsbeginsel wordt last in, first out toegepast per leeftijdsgroep.
Er is sprake van een uitwisselbare functie als twee functies (vrijwel) identiek zijn aan elkaar. Een unieke functie is een functie waarvan er slechts 1 is binnen de onderneming.
De hoofdregel luidt dat er over de hele onderneming moet worden afgespiegeld. Maar als er meerdere bedrijfsvestigingen zijn, dan moet er per bedrijfsvestiging worden afgespiegeld. Voor werkgevers in de zorgsector geldt dat er afgespiegeld moet worden per gemeente waarbinnen arbeidsplaatsen komen te vervallen.
De peildatum is het moment waarop er wordt afgespiegeld. De hoofdregel luidt dat dit de datum is waarop de ontslagaanvragen bij het UWV worden ingediend. Maar soms ligt de peildatum vroeger, bijvoorbeeld op het moment dat werknemers boventallig worden verklaard.